Το 2018, η Κύπρος έκανε ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση: επέβαλε τέλος στις πλαστικές σακούλες μιας χρήσης, ακολουθώντας το παράδειγμα πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Παρ’ όλα αυτά, επτά χρόνια αργότερα, η εικόνα παραμένει απογοητευτική.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (2024), η Κύπρος καταναλώνει περίπου 160–170 πλαστικές σακούλες ανά κάτοικο ετησίως, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι γύρω στις 66. Στην κορυφή των επιδόσεων βρίσκονται χώρες όπως το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Αυστρία και η Σουηδία — με μερικές από αυτές να έχουν μειώσει τη χρήση σε μόλις 10–20 σακούλες ανά άτομο.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Γιατί μια χώρα που έχει ήδη θεσπίσει οικονομικά μέτρα, εξακολουθεί να βρίσκεται τόσο χαμηλά; Είναι απλώς θέμα νοοτροπίας ή μήπως το πρόβλημα είναι πιο βαθύ;
Η κυπριακή πραγματικότητα — ένα μέτρο χωρίς συνέχεια
Όταν επιβλήθηκε το τέλος των 5 σεντ για κάθε πλαστική σακούλα, οι πρώτοι μήνες έδειξαν θετικά σημάδια. Οι πολίτες περιόρισαν τη χρήση, και τα σουπερμάρκετ είδαν μείωση της ζήτησης. Όμως η αλλαγή δεν κράτησε.
Σήμερα, πολλοί καταναλωτές συνεχίζουν να αγοράζουν πλαστικές σακούλες «από συνήθεια» ή προμηθεύονται παχύτερες, «επαναχρησιμοποιούμενες» εκδοχές που όμως στην πράξη χρησιμοποιούνται μόνο μία φορά.
Η νομοθεσία υπάρχει, αλλά:
- Δεν υπάρχει συστηματικός έλεγχος εφαρμογής.
- Τα έσοδα από το τέλος δεν αξιοποιούνται με διαφάνεια για περιβαλλοντικά έργα ή εκπαίδευση.
- Δεν υπάρχει εκστρατεία ενημέρωσης για να εμπεδώσουν οι πολίτες το γιατί του μέτρου.
- Οι επιχειρήσεις, ειδικά οι μικρές, δεν υποστηρίχθηκαν στη μετάβαση σε βιώσιμες εναλλακτικές.
Με άλλα λόγια, η Κύπρος εφάρμοσε το “τι”, αλλά όχι το “πώς”.
Η διαφορά με την υπόλοιπη Ευρώπη
Αντίθετα, οι ευρωπαϊκές χώρες που πέτυχαν σημαντική μείωση —όπως το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Αυστρία, η Σουηδία και η Πολωνία— έκαναν κάτι παραπάνω από το να θεσπίσουν ένα απλό τέλος. Εφάρμοσαν ολιστικές πολιτικές που συνδύαζαν απαγορεύσεις, ενημέρωση, έλεγχο και συνεργασία με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.
🔹 Βέλγιο — αυστηρό πλαίσιο και συνέπεια
Το Βέλγιο απαγόρευσε πλήρως τις λεπτές πλαστικές σακούλες από το 2019, επιτρέποντας μόνο επαναχρησιμοποιούμενες ή βιοαποικοδομήσιμες. Δεν υπήρξαν «παραθυράκια». Οι έλεγχοι ήταν αυστηροί και η επιβολή σταθερή.
Αποτέλεσμα: μόλις 4 σακούλες ανά άτομο ετησίως.
🔹 Πορτογαλία — οικονομικό κίνητρο και κοινωνική συμμετοχή
Η Πορτογαλία εισήγαγε ένα μικρό τέλος (0,10 €) το 2015. Η χρήση μειώθηκε πάνω από 70% μέσα σε λίγους μήνες. Όμως η επιτυχία οφείλεται και σε συνεχείς εκστρατείες ενημέρωσης στα ΜΜΕ, στα σχολεία και στα καταστήματα. Οι πολίτες ένιωσαν ότι συμμετέχουν σε μια συλλογική προσπάθεια, όχι σε ένα ακόμη «χαράτσι».
Discover how Portugal addressed the problem of discarded plastic bags that washed up on its beaches
🔹 Αυστρία — μεταβατική περίοδος και συνεργασία
Η Αυστρία δεν κινήθηκε βιαστικά. Πριν την απαγόρευση, προέβλεψε μεταβατική περίοδο για να προσαρμοστούν οι επιχειρήσεις και παρείχε κίνητρα για επαναχρησιμοποιούμενες λύσεις.
Αποτέλεσμα: σταθερή συμμόρφωση, χωρίς αντιδράσεις ή παρενέργειες στην αγορά.
Austria has completely banned plastic bags since 2020
🔹 Σουηδία — αποτελεσματικός φόρος και σταθερότητα
Με τον φόρο του 2020 (περίπου 0,30 € ανά σακούλα), η κατανάλωση στη Σουηδία έπεσε κατά 75% μέσα σε τρία χρόνια. Όμως, όταν το 2024 η νέα κυβέρνηση κατάργησε τον φόρο, πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις ανησύχησαν για «πισωγύρισμα».
Το σουηδικό παράδειγμα δείχνει ότι τα μέτρα λειτουργούν μόνο όσο διατηρούνται σταθερά.
🔹 Πολωνία — συνδυασμός μέτρων
Η Πολωνία συνδύασε το τέλος στις σακούλες με την ευθύνη παραγωγού (EPR): οι εταιρείες που παράγουν ή εισάγουν πλαστικό πληρώνουν μέρος του κόστους διαχείρισης και ανακύκλωσης. Έτσι, η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο τον καταναλωτή, αλλά όλη την αλυσίδα.
Είναι τελικά θέμα νοοτροπίας;
Ναι — αλλά όχι μόνο.
Η νοοτροπία αλλάζει όταν υπάρχει συνέπεια και θεσμική σοβαρότητα. Όταν οι πολίτες βλέπουν ότι ένα μέτρο εφαρμόζεται πραγματικά, ότι τα έσοδα πιάνουν τόπο και ότι η αλλαγή είναι συλλογική, τότε προσαρμόζονται.
Στην Κύπρο, ο πολίτης βλέπει αντιφάσεις:
- Άλλες σακούλες χρεώνονται, άλλες δίνονται δωρεάν.
- Δεν υπάρχει ορατός έλεγχος.
- Δεν γνωρίζει πού πάνε τα χρήματα από το τέλος.
- Δεν έχει δοθεί η αίσθηση ότι πρόκειται για εθνικό στόχο, όπως συνέβη σε άλλες χώρες.
Η αλλαγή νοοτροπίας χρειάζεται συνέπεια από το κράτος, συμμετοχή των επιχειρήσεων και ενημέρωση των πολιτών.
Τι μπορεί να κάνει η Κύπρος σήμερα
Αν θέλουμε να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη, η Κύπρος χρειάζεται ένα ρεαλιστικό, αλλά φιλόδοξο σχέδιο βασισμένο στις καλές ευρωπαϊκές πρακτικές:
- Νέο τέλος ή φόρος για τις λεπτές σακούλες (0,05–0,10 €), με υποχρεωτική σήμανση “single-use”.
- Νομοθετική απαγόρευση για τις πολύ λεπτές και μη επαναχρησιμοποιούμενες σακούλες μέσα σε 12 μήνες.
- Καθορισμός προτύπων για τις “επαναχρησιμοποιούμενες” τσάντες, ώστε να μην υποκαθίστανται οι απαγορευμένες.
- Δέσμευση των εσόδων από τα τέλη σε πράσινα ταμεία – ενημέρωση, ανακύκλωση, εκπαίδευση.
- Εντατικοί έλεγχοι σε καταστήματα και προμηθευτές.
- Εθνική εκστρατεία ενημέρωσης, με στόχο τη δημιουργία κουλτούρας επαναχρησιμοποίησης (π.χ. «φέρνω τη δική μου τσάντα»).
- Μακροπρόθεσμη σταθερότητα: τα μέτρα πρέπει να μείνουν ανεξάρτητα από πολιτικές αλλαγές.
Συμπέρασμα
Η αποτυχία της Κύπρου να μειώσει τη χρήση πλαστικών σακουλών δεν οφείλεται μόνο στους πολίτες. Οφείλεται κυρίως στη μισή εφαρμογή μιας καλής ιδέας. Θεσπίσαμε τέλος, αλλά δεν φτιάξαμε το πλαίσιο για να δουλέψει.
Οι επιτυχημένες ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι πιο «οικολογικές» από εμάς εκ φύσεως· απλώς σχεδίασαν ολοκληρωμένες πολιτικές, τις εφάρμοσαν σταθερά και επένδυσαν στην εκπαίδευση των πολιτών τους.
Η Κύπρος έχει ακόμη χρόνο να αλλάξει πορεία. Το μόνο που χρειάζεται είναι σοβαρότητα, συνέπεια και βούληση να δούμε την περιβαλλοντική πολιτική όχι ως “ευρωπαϊκή υποχρέωση”, αλλά ως επένδυση στο μέλλον του νησιού μας.
