Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι η μεγαλύτερη περιβαλλοντική απειλή για τη δημόσια υγεία παγκοσμίως και ευθύνεται για περισσότερους από 8 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο. Η ατμοσφαιρική ρύπανση και η κλιματική αλλαγή συνδέονται στενά, καθώς όλοι οι κύριοι ρύποι έχουν αντίκτυπο στο κλίμα και οι περισσότεροι μοιράζονται κοινές πηγές με τα αέρια του θερμοκηπίου. Η βελτίωση της ποιότητας του αέρα μας θα φέρει οφέλη για την υγεία, την ανάπτυξη και το περιβάλλον.
Το σημείωμα δράσης του UNEP για τη ρύπανση παρουσιάζει την παγκόσμια κατάσταση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τις κύριες πηγές, τον αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία και τις εθνικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση αυτού του κρίσιμου ζητήματος
“Το 2021, το 99% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε μέρη όπου δεν πληρούνταν τα αυστηρότερα επίπεδα κατευθυντήριων γραμμών για την ποιότητα του αέρα για το 2021 του ΠOY
Η κακή ποιότητα του αέρα μπορεί να προκαλέσει αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη και καρκίνο. Όμως οι καταστροφικές επιπτώσεις του επεκτείνονται και στη βιοποικιλότητα, καθώς δηλητηριάζει τις καλλιέργειες και τα δάση, προκαλώντας σημαντικές οικονομικές απώλειες” διαπιστώνει το Ευρωπαικό Κοινοβούλιο.
Ως μέρος της φιλοδοξίας μηδενικής ρύπανσης που ορίζεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ , το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας του αέρα με στόχους για τους σωματιδιακούς ρύπους.
Το κόστος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για την υγεία
Ο αέρας έχει μολυνθεί εδώ και δεκαετίες από το διοξείδιο του αζώτου, το όζον και τα σωματίδια, με υψηλότερες συγκεντρώσεις σε κατοικημένες αστικές περιοχές.
Σωματίδια
Τα μικροσωματίδια όντας μικρότερα από μια τρίχα, μπορούν να περάσουν στην κυκλοφορία του αίματος μέσω της αναπνοής. Μπορούν να περιλαμβάνουν οργανικές χημικές ουσίες, σκόνη, αιθάλη και μέταλλα.
Η χρόνια έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις που μπορεί να είναι θανατηφόρες για ευάλωτα άτομα και μπορεί επίσης να οδηγήσει σε καρκίνο. Το 2020, η έκθεση σε σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 2,5 μικρά προκάλεσε τον πρόωρο θάνατο τουλάχιστον 238.000 ανθρώπων στην ΕΕ, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος .
Διοξείδιο του αζώτου
Το διοξείδιο του αζώτου είναι μια χημική ένωση που παράγεται στους κινητήρες, ιδιαίτερα στους κινητήρες ντίζελ. Η έκθεση σε αυτό μειώνει την αντίσταση στις λοιμώξεις και σχετίζεται με την αύξηση των χρόνιων αναπνευστικών παθήσεων και την πρόωρη γήρανση των πνευμόνων. Η ρύπανση από το διοξείδιο του αζώτου προκάλεσε 49.000 πρόωρους θανάτους στην ΕΕ το 2020.
Οζο
Η εισπνοή του όζοντος μπορεί να ερεθίσει τα μάτια, την αναπνευστική οδό και τους βλεννογόνους. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για άτομα που πάσχουν από άσθμα και μπορεί να αποβεί θανατηφόρο σε περίπτωση χρόνιων αναπνευστικών και καρδιαγγειακών παθήσεων. Το 2020, 24.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους πρόωρα στην ΕΕ λόγω έκθεσης.
Αν και η ατμοσφαιρική ρύπανση παραμένει πρόβλημα, οι πολιτικές μείωσης έχουν βελτιώσει την ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Από το 2005 έως το 2020, ο αριθμός των πρόωρων θανάτων από έκθεση σε σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 2,5 μικρά μειώθηκε κατά 45% στην ΕΕ.
Απώλεια βιοποικιλότητας
Σύμφωνα με ανάλυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, το 59% των δασών και το 6% της γεωργικής γης εκτέθηκαν σε επιβλαβή επίπεδα όζοντος στην Ευρώπη το 2020. Οι οικονομικές απώλειες λόγω των επιπτώσεων στις αποδόσεις σιταριού ανήλθαν σε περίπου 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ σε 35 ευρωπαϊκές χώρες το 2019. Οι μεγαλύτερες απώλειες καταγράφηκαν στη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Γερμανία
Πηγές ρύπανσης
Περισσότερες από τις μισές εκπομπές σωματιδίων προέρχονται από την καύση στερεών καυσίμων για θέρμανση. Ο οικιακός, ο εμπορικός και ο θεσμικός τομέας αποτελούν την κύρια πηγή σωματιδιακής ρύπανσης στην Ευρώπη.
Η γεωργία είναι επίσης σημαντικός ρυπαντής, υπεύθυνη για το 94% των εκπομπών αμμωνίας, ενώ οι οδικές μεταφορές ευθύνονται για το 37% των εκπομπών οξειδίων του αζώτου και η γεωργία για το 19%
Όλες αυτές οι εκπομπές έχουν πτωτική τάση από το 2005, παρά τη σημαντική αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της ΕΕ
Τι είναι το Σχέδιο Δράσης Μηδενικής Ρύπανσης;
Το σχέδιο μηδενικής ρύπανσης της ΕΕ συμβάλλει στην ατζέντα του 2030 των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη . Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η ΕΕ έθεσε ως στόχο τη μείωση της ρύπανσης του αέρα, των υδάτων και του εδάφους έως το 2050 σε επίπεδα που δεν είναι πλέον επιβλαβή για την υγεία και τα φυσικά οικοσυστήματα και που είναι εντός των ορίων που μπορεί να διατηρήσει ο πλανήτης. Καθορίζει μια σειρά από στόχους που θα βοηθήσουν στην επίτευξη αυτού του στόχου έως το 2030:
- μείωση των πρόωρων θανάτων από την ατμοσφαιρική ρύπανση κατά περισσότερο από 55%
- μείωση των οικοσυστημάτων της ΕΕ όπου η ατμοσφαιρική ρύπανση απειλεί τη βιοποικιλότητα κατά 25%
- κοπή πλαστικών απορριμμάτων στη θάλασσα κατά 50% και μικροπλαστικών που απελευθερώνονται στο περιβάλλον κατά 30%
Αυστηρότερα όρια για αρκετούς ατμοσφαιρικούς ρύπους
Τον Απρίλιο του 2024, το Κοινοβούλιο ενέκρινε νέους κανόνες για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα στην ΕΕ . Ο νόμος θέτει αυστηρότερους στόχους για πολλούς ρύπους, συμπεριλαμβανομένων των σωματιδίων, του διοξειδίου του αζώτου, του διοξειδίου του θείου και του όζοντος, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η ποιότητα του αέρα στην ΕΕ είναι λιγότερο επιβλαβής για την ανθρώπινη υγεία, τα φυσικά οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα.
Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει επίσης να παρακολουθούν τους ρύπους που έχουν αποδειχθεί ότι έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία και το περιβάλλον, όπως τα εξαιρετικά λεπτά σωματίδια, ο μαύρος άνθρακας, ο υδράργυρος και η αμμωνία, όπου είναι πιθανό να εμφανιστούν υψηλές συγκεντρώσεις.
Η Επιτροπή θα πρέπει να επανεξετάσει τα πρότυπα της ΕΕ έως το τέλος του 2030 για να τα ευθυγραμμίσει με τις κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και τα πιο πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία, εάν χρειαστεί. Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να ζητήσουν έως και 10 χρόνια επιπλέον χρόνο για να επιτύχουν τους στόχους ποιότητας του αέρα.
Όλες οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να δημιουργήσουν οδικούς χάρτες για την ποιότητα του αέρα που θα καθορίζουν βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα για την τήρηση των νέων ορίων για τους ρύπους.
Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι πολίτες μπορούν να ζητήσουν αποζημίωση εάν η υγεία τους υποφέρει λόγω παραβίασης της νομοθεσίας της ΕΕ
Το 2021, ως απάντηση στις αυξήσεις στην ποιότητα και την ποσότητα των αποδεικτικών επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ο ΠΟΥ ενημέρωσε την ετήσια κατευθυντήρια γραμμή για τη μέση ποιότητα του αέρα PM 2,5 σε 5 μg/m 3 , που αντιπροσωπεύει καθαρό αέρα καθώς λίγες επιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί κάτω από αυτά τα επίπεδα. Η ενημέρωση μειώνει στο μισό το προηγούμενο επίπεδο κατευθυντήριας γραμμής του 2005 των 10 μg/m 3 . Στο δρόμο προς αυτό το επίπεδο, ο οργανισμός θέτει επίσης μια σειρά από ενδιάμεσους στόχους, συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων που χρησιμεύουν ως σκαλοπάτι. Προορίζονται για περιοχές όπου η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι υψηλή, επομένως οι κυβερνήσεις σε αυτές τις περιοχές μπορούν να αναπτύξουν πολιτικές για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που είναι εφικτές εντός ρεαλιστικών χρονικών πλαισίων.
Παρόλο που η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι παγκόσμιο πρόβλημα, επηρεάζει δυσανάλογα όσους ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες και ιδιαίτερα τους πιο ευάλωτους, όπως οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι.
Η οικιακή ρύπανση, κυρίως από το μαγείρεμα και τη θέρμανση με χρήση βιομάζας, και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα για τα σπίτια μας και τις μεταφορές, είναι οι κύριες ανθρωπογενείς πηγές λεπτών σωματιδίων παγκοσμίως. Η σκόνη από τον άνεμο είναι επίσης σημαντική πηγή σε τμήματα της Αφρικής και της Δυτικής Ασίας που βρίσκονται κοντά σε ερήμους.
Συμβολή κάθε τομέα στη ρύπανση από μικροσωματίδια
-
Κατοικητικός
-
Μεταφορά
-
Διεθνής ναυτιλία
-
Βιομηχανία
-
Εμπορικός
-
Ανθρωπογενής φυγόπονος, καύση και βιομηχανική σκόνη
-
Άλλη καύση
-
Υπόλοιπες πηγές
-
Φωτιές τοπίων
-
Καύση αγροτικών απορριμμάτων
-
Γεωργία
-
Απόβλητα
-
Διαλύτες
-
Ενέργεια
-
Ανεμοδαρμένη σκόνη
Στις αναπτυσσόμενες χώρες, η εξάρτηση από το ξύλο και άλλα στερεά καύσιμα, όπως ο ακατέργαστος άνθρακας για μαγείρεμα, θέρμανση και φωτισμός, και η χρήση κηροζίνης για φωτισμό, αυξάνει την ατμοσφαιρική ρύπανση στα σπίτια.
Περίπου τέσσερα εκατομμύρια επτακόσιες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους το 2021 από την έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση των λεπτών σωματιδίων, με τα υψηλότερα ποσοστά θανάτου να σημειώνονται στη Δυτική Ασία και την Αφρική.
Θάνατοι ανά 100.000 άτομα που προκαλούνται από ρύπανση από λεπτά σωματίδια
Τα δεδομένα για την έκθεση σε PM 2,5 και για το ποσοστό θανάτων από κάθε ασθένεια προέρχονται από το Health Effects Institute. 2024. State of Global Air 2024. Special Report Boston, MA:Health Effects Institute; Μελέτη Global Burden of Disease 2021. IHEM, 2024.
Τα δεδομένα για την κατανομή τομέων προέρχονται από τους McDuffie, EE, Martin, RV, Spadaro, JV et al. Συνεισφορές του τομέα της πηγής και των καυσίμων στα PM 2,5 του περιβάλλοντος και η αποδιδόμενη θνησιμότητα σε πολλαπλές χωρικές κλίμακες . Nat Commun 12 , 3594 (2021)
Τα δεδομένα για την τομεακή ενότητα συγκεντρώθηκαν εκ νέου από δεδομένα χωρών σε περιοχές του UNEP, οι οποίες είναι διαφορετικές από αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη.
Τα δεδομένα για την εφαρμογή πολιτικών προέρχονται από το Actions on Air Quality: Μια παγκόσμια σύνοψη πολιτικών και προγραμμάτων για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. UNEP, 2021 .
Τα όρια και τα ονόματα που εμφανίζονται, και οι ονομασίες που χρησιμοποιούνται σε αυτούς τους χάρτες, δεν υποδηλώνουν επίσημη έγκριση ή αποδοχή από τα Ηνωμένα Έθνη.
Το Σημείωμα Δράσης για τη Ρύπανση του UNEP έχει αναπτυχθεί με την υποστήριξη του Συνασπισμού για το Κλίμα και τον Καθαρό Αέρα και με την επιστημονική επίβλεψη της Ομάδας Επιστημών (SG) της Διεθνούς Ημέρας Καθαρού Αέρα για τον Γαλάζιο Ουρανό.
