Η ενεργειακή πραγματικότητα της Κύπρου δεν μας επιτρέπει άλλες αυταπάτες. Εδώ και χρόνια οι πολίτες πληρώνουν πανάκριβα το ρεύμα, οι μικρές επιχειρήσεις δυσκολεύονται να σταθούν στα πόδια τους και η οικονομία ασφυκτιά.
Ο λόγος δεν είναι μόνο οι διεθνείς τιμές καυσίμων, αλλά και το γεγονός ότι η Κύπρος ακολούθησε ένα μοντέλο οργάνωσης της αγοράς ηλεκτρισμού που δεν της ταιριάζει. Το λεγόμενο «Μοντέλο Στόχος», που υιοθετήθηκε με την ελπίδα του ανταγωνισμού και της μείωσης τιμών, αποδείχθηκε ακατάλληλο για μια μικρή και απομονωμένη αγορά όπως η δική μας.
Η συζήτηση δεν είναι ακαδημαϊκή, αφορά την καθημερινότητα κάθε νοικοκυριού. Όταν το ρεύμα είναι ακριβό, όλα γίνονται ακριβά: από τα τρόφιμα μέχρι τις υπηρεσίες. Ο λογαριασμός ηλεκτρικού είναι στην πραγματικότητα ένας «φόρος πάνω στη ζωή». Και αυτόν τον φόρο τον πληρώνουν οι πολλοί, ενώ οι στρεβλώσεις της αγοράς δημιουργούν υπερκέρδη για τους λίγους.
Γιατί απέτυχε το Μοντέλο Στόχος
Το συγκεκριμένο μοντέλο της «ανταγωνιστικής αγοράς», το οποίο θέλει να εφαρμόσει η Κυβέρνηση, στηρίζεται στη θεωρία ότι, όταν υπάρχει ανταγωνισμός πολλών παραγωγών, οι τιμές πέφτουν. Αυτό μπορεί να ισχύει σε μεγάλες χώρες, όπου λειτουργούν δεκάδες μονάδες παραγωγής, υπάρχει πρόσβαση σε διαφορετικές πηγές ενέργειας και οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις με γειτονικά κράτη δίνουν ευελιξία.
Στην Κύπρο, όμως, δεν έχουμε τίποτα από αυτά. Είμαστε νησί, χωρίς διασύνδεση, με μικρή κατανάλωση και περιορισμένο αριθμό παραγωγών. Η πραγματικότητα δείχνει ότι αντί ο ανταγωνισμός να μειώσει τις τιμές, έφερε το αντίθετο αποτέλεσμα: λίγοι παίκτες ελέγχουν την αγορά και επωφελούνται από τις στρεβλώσεις.
Στο Μοντέλο Στόχος η τιμή δεν καθορίζεται από το πραγματικό κόστος παραγωγής, αλλά από την τελευταία και ακριβότερη προσφερόμενη τιμή. Έτσι, ενώ οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας έχουν πια πολύ χαμηλό κόστος, χρεώνονται στους καταναλωτές με βάση την τιμή της ακριβής συμβατικής παραγωγής. Είναι σαν να βάζουμε σε αγώνα ταχύτητας μια Ferrari και ένα φορτηγό και στο τέλος να βραβεύουμε τη Ferrari επειδή «ανταγωνίστηκε» το φορτηγό. Παρωδία, που όμως κοστίζει ακριβά στον λαό.
Η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε λανθασμένες εκτιμήσεις. Όταν σχεδιάστηκε αυτό το μοντέλο, οι τιμές αγοράς των φωτοβολταϊκών ήταν πολύ υψηλές. Δεν υπολόγισαν ότι η αφαίρεση των δασμών στις κινεζικές εισαγωγές το 2017 θα έριχνε θεαματικά το κόστος. Ένα πλαίσιο που τότε ίσως είχε νόημα, σήμερα λειτουργεί σαν βαρίδι, παράγοντας στρεβλώσεις και υπερκέρδη σε βάρος των καταναλωτών.
Η κυπριακή ιδιαιτερότητα
Πέρα από τη θεωρία, τα δεδομένα της Κύπρου είναι αμείλικτα:
- Μικρό και απομονωμένο δίκτυο: Δεν υπάρχουν περιθώρια ανάπτυξης πραγματικού ανταγωνισμού. Στην πράξη, το 80% της παραγωγής ΑΠΕ βρίσκεται στα χέρια λίγων που είναι ταυτόχρονα και προμηθευτές. Δεν ξεπερνούν τα δάκτυλα του ενός χεριού!
- Περιορισμένοι παίκτες στη συμβατική παραγωγή: Με την έλευση του φυσικού αερίου, οι μονάδες βάσης θα ανήκουν σε δύο μόνο φορείς: την ΑΗΚ και την PEC. Είναι λογικό να πιστεύουμε ότι μια ιδιωτική εταιρεία θα αρκείται στα χαμηλά περιθώρια κέρδους της ΑΗΚ; Ή θα εκμεταλλεύεται τις συγκυρίες για να αυξάνει τα κέρδη της;
- Αστάθεια τιμών: Η τιμή πώλησης της ενέργειας με βάση το μοντέλο στόχος θα μεταβάλεται συνεχώς, παρόλο που το κόστος ενέργειας απο ΑΠΕ παραμένει σταθερό. Αυτή η αστάθεια στις τιμές ενέργειας θα προκαλεί προβλήματα στην οικονομία, όπως επίσης αυξάνει και το κόστος χρηματοδότησης επενδύσεων ΑΠΕ.
- Περικοπές ΑΠΕ: Στα απομονωμένα δίκτυα υπάρχουν αυξημένες περικοπές, καθώς δεν υπάρχει τρόπος εξαγωγής της πλεονάζουσας ενέργειας. Η εμπειρία των τελευταίων χρόνων μας έχει δείξει ότι οι ιδιώτες αδυνατούσαν να προβούν στις αναγκαίες υποδομές αποθήκευσης και – παρόλες τις ανάγκες που είχε το δίκτυο – προτιμούσαν ως εναλλακτική να πετάνε πράσινη ενέργεια.
- Οικιακά φωτοβολταϊκά σε κίνδυνο: Με βάση το Μοντέλο Στόχος, στο μέλλον θα συμμετέχουν και αυτά στην αγορά μέσω φορέων συσσωρευτικής εκπροσώπησης. Η πολυπλοκότητα της αγοράς ενέργειας μόνο αποτρεπτικά θα λειτουργήσει, αντί να αξιοποιούμε τις οροφές.
- Γραφειοκρατία και κόστος:Επίσης, μέχρι σήμερα, η πολυπλοκότητα του προτεινόμενου μοντέλου έχει οδηγήσει σε συνεχείς αναβολές και υπέρογκα έξοδα, ενώ όλες οι στρεβλώσεις της μεταβατικής αγοράς παραμένουν.
Γιατί το Μονοψώνιο είναι η λογική λύση
Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, η μόνη ρεαλιστική απάντηση είναι το Μονοψώνιο (single buyer model). Ένας κεντρικός αγοραστής – στην Κύπρο η ΑΗΚ – αγοράζει όλη την παραγόμενη ενέργεια απο τους ιδιώτες και τη διαθέτει στους καταναλωτές με βάση το πραγματικό κόστος παραγωγής. Έτσι, διασφαλίζεται σταθερότητα στις τιμές και αποφεύγονται τα «παιχνίδια» στην αγορά.
Το Μονοψώνιο δεν είναι μια πειραματική ιδέα· εφαρμόστηκε με επιτυχία στη Μάλτα και εξασφάλισε σταθερότητα και χαμηλές τιμές. Τα όποια κέρδη απο την προμήθεια θα επιστρέφουν στον καταναλωτή μέσω του δημόσιου φορέα, ενώ το κράτος, αν χρειαστεί, έχει τη δυνατότητα να ρυθμίσει την αγορά και να προβαίνει απρόσκοπτα σε οποιαδήποτε επένδυση κρίνει αναγκαία. Το μοντέλο αυτό δίνει επίσης σταθερή προοπτική στις ΑΠΕ, ενθαρρύνει επενδύσεις και προστατεύει τους πολίτες από τις στρεβλώσεις.
Η ώρα της απόφασης
Το δίλημμα είναι σαφές: ή συνεχίζουμε στον ίδιο δρόμο, με τιμές που στραγγαλίζουν νοικοκυριά και επιχειρήσεις, ή τολμούμε την αλλαγή. Το Μονοψώνιο δεν είναι πανάκεια· είναι όμως η πιο δίκαιη και λογική λύση για την Κύπρο, το μόνο μοντέλο που μπορεί να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στην αγορά και να θέσει τις βάσεις για μια πραγματική ενεργειακή δημοκρατία.
Η ενέργεια δεν είναι πολυτέλεια· είναι δικαίωμα. Και αυτό το δικαίωμα πρέπει να το υπερασπιστούμε με θάρρος, σήμερα – όχι αύριο.
* Διευθύνων Σύμβουλος της Dracoudis Energy & ειδικός σε θέματα ενέργειας
