Ο Δήμος Λευκωσίας, μαζί με την Αγλαντζιά, προχώρησαν τα τελευταία χρόνια στην εφαρμογή του συστήματος Pay As You Throw (ΠΟΣΠ / PAYT – Πληρώνω Όσο Πετώ) για τα υπολειμματικά απορρίμματα. Σε θεωρητικό επίπεδο, η λογική είναι σωστή: όποιος πετάει περισσότερα σκουπίδια πληρώνει περισσότερο, και όποιος ανακυκλώνει εξοικονομεί χρήματα. Στην πράξη, όμως, η κυπριακή εκδοχή έχει μετατραπεί σε κάτι που πολλοί δημότες περιγράφουν όχι ως «κίνητρο», αλλά ως τιμωρία με το ζόρι.
Οι περιβόητες μωβ σακούλες είναι το κλειδί του συστήματος. Χωρίς αυτές, κανένα υπολειμματικό σκουπίδι δεν γίνεται δεκτό. Οι τιμές μιλούν από μόνες τους: περίπου €2,00 η σακούλα των 56 λίτρων, €1,50 η σακούλα των 35 λίτρων, και €0,40 η μικρή των 10 λίτρων. Για μια τετραμελή οικογένεια που δεν μπορεί εύκολα να μειώσει τα σκουπίδια της (π.χ. λόγω παιδιών ή ηλικιωμένων), το κόστος συσσωρεύεται γρήγορα. Και αν τολμήσεις να χρησιμοποιήσεις άλλη σακούλα, οι επιθεωρητές του δήμου έχουν το δικαίωμα να αφήσουν προειδοποίηση ή ακόμη και πρόστιμο.
Στην Αγλαντζιά, η κατάσταση πήρε ακόμη πιο «φοροεισπρακτική» χροιά, με κατοίκους να λαμβάνουν τιμολόγια των €100 ως “χρέωση έναντι σακουλιών”, που μετά θα ανταλλάσσονταν με μωβ σακούλες. Ουσιαστικά, ο δημότης αναγκάζεται να προπληρώσει σακούλες, είτε τις χρειάζεται είτε όχι. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που αρκετοί το νιώθουν ως υποχρεωτική αγορά, παρά ως μέτρο ανακύκλωσης.
Και σαν να μην έφτανε αυτό, το μέτρο έχει γεννήσει παρενέργειες που δείχνουν την αδυναμία του στην πράξη. Κάτοικοι μεταφέρουν τα σκουπίδια τους σε γειτονικούς δήμους, για να γλιτώσουν το κόστος. Το πρόβλημα απλώς μεταφέρεται αλλού, αντί να λύνεται. Άλλοι πάλι κρατούν τη σακούλα στο σπίτι μέρες μέχρι να γεμίσει, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται βρωμιές και κακοσμίες, ειδικά το καλοκαίρι. Έτσι, ένα μέτρο που υποτίθεται θα βελτίωνε την καθαριότητα, σε ορισμένες περιπτώσεις κάνει ακριβώς το αντίθετο.
Ας μην κρυβόμαστε: ναι, υπάρχει το στοιχείο του κινήτρου. Όποιος ανακυκλώνει περισσότερο, μειώνει τις μωβ σακούλες που χρειάζεται και άρα πληρώνει λιγότερα. Όμως το κυρίαρχο αίσθημα είναι άλλο: πίεση, υποχρέωση, αδικία. Το ότι οι πολίτες πληρώνουν ήδη δημοτικά τέλη για αποκομιδή απορριμμάτων, και στη συνέχεια καλούνται να πληρώνουν ξανά για να τους επιτραπεί να πετάξουν τα σκουπίδια τους, δίνει την εντύπωση ενός μέτρου που εφαρμόστηκε περισσότερο με λογική φορολόγησης παρά με όραμα για την ανακύκλωση.
Η διαφορά με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις είναι ξεκάθαρη. Εκεί, το Pay As You Throw συνοδεύεται από επιβραβεύσεις: μείωση στα δημοτικά τέλη, δωρεάν κομπόστ, ακόμη και κουπόνια για τοπικές υπηρεσίες. Εδώ, συνοδεύεται από προειδοποιήσεις, πρόστιμα και το αίσθημα ότι «πληρώνεις για να πετάξεις». Δεν είναι περίεργο λοιπόν που πολλοί Κύπριοι βλέπουν το μέτρο περισσότερο ως καταναγκασμό παρά ως ευκαιρία να αλλάξουν συνήθειες.
Η ουσία είναι ότι το μέτρο έχει προοπτική, αλλά χρειάζεται αναθεώρηση. Αν δεν συνδυαστεί με διαφάνεια (πού πάνε τα χρήματα από τις σακούλες;), επιβράβευση (τι κερδίζει αυτός που ανακυκλώνει σωστά;) και εκπαίδευση (γιατί αξίζει να μειώσουμε τα σκουπίδια μας;), τότε θα παραμείνει απλώς μια ακόμα υποχρέωση που οι πολίτες προσπαθούν να παρακάμψουν. Και η ανακύκλωση δεν χτίζεται με πρόστιμα και κακοσμία· χτίζεται με συνείδηση και εμπιστοσύνη.
