Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Καφέ
Σήμερα, 1η Οκτωβρίου, γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Καφέ – μια ημέρα που δεν αφορά μόνο το αγαπημένο μας ρόφημα, αλλά και τα εκατομμύρια ανθρώπων που βρίσκονται πίσω από κάθε φλιτζάνι. Ο καφές είναι η δεύτερη πιο εμπορεύσιμη πρώτη ύλη στον κόσμο μετά το πετρέλαιο· μια τεράστια αγορά που παράγει δισεκατομμύρια κέρδη. Κι όμως, για πολλούς από αυτούς που τον καλλιεργούν, παραμένει πηγή φτώχειας, εκμετάλλευσης και περιβαλλοντικών προκλήσεων.
Ο καφές σε αριθμούς
- Κάθε μέρα καταναλώνονται πάνω από 2,25 δισεκατομμύρια φλιτζάνια καφέ παγκοσμίως.
- Περίπου 120 εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από τον καφέ για τον βιοπορισμό τους.
- Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότεροι καλλιεργητές βγάζουν λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα.
Η αντίφαση είναι ξεκάθαρη: ο καφές δημιουργεί αλυσίδες πλούτου στον παγκόσμιο Βορρά, ενώ οι παραγωγοί στον Νότο ζουν στην αβεβαιότητα και τη φτώχεια.
Η κρυφή ανισότητα πίσω από το άρωμα του καφέ
Το 1/7 του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της ακραίας φτώχειας εργάζεται στην καλλιέργεια καφέ. Αυτό δεν είναι παρά μία ακόμη περίπτωση όπου ο πλούσιος σε χρήμα Βορράς εκμεταλλεύεται τον πλούσιο σε φυσικούς πόρους Νότο.
«Δουλεύουμε πολύ, αλλά το κέρδος είναι ελάχιστο — δεν φτάνει ούτε για να στείλουμε τα παιδιά μας σχολείο.»
— παραγωγός καφέ από την Ονδούρα (κατά προσέγγιση)
«57 % των οικογενειών δεν φτάνουν σε εισόδημα αξιοβίωτης διαβίωσης.»
— ενδεικτικό στοιχείο από συνέντευξη σε βίντεο “Are coffee farmers in Ethiopia earning a living income?”
«Ο καφές δεν ωριμάζει όπως παλιά λόγω αλλαγών στο κλίμα. Δεν ξέρουμε αν θα έχουμε σοδειά του χρόνου.»
— παραγωγός από περιοχή υψηλού υψομέτρου
Πέρα από την οικονομική εκμετάλλευση, η παραγωγή καφέ συνδέεται με:
- Παιδική εργασία και καταναγκαστικές συνθήκες.
- Έμφυλη ανισότητα, με τις γυναίκες να συμβάλλουν σημαντικά αλλά να αμείβονται λιγότερο.
- Αδύναμη διαπραγματευτική θέση των μικροπαραγωγών απέναντι σε μεσάζοντες και πολυεθνικές.
- Γερασμό της αγροτικής κοινότητας, αφού οι νέοι εγκαταλείπουν τις καλλιέργειες λόγω αβεβαιότητας.
Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του καφέ
Η παραγωγή καφέ δεν έχει μόνο κοινωνικό, αλλά και βαρύ οικολογικό κόστος:
- Αποψίλωση δασών: οι καλλιέργειες «στον ήλιο» (sun-grown coffee) καταστρέφουν δάση, μειώνουν τη βιοποικιλότητα και εξαφανίζουν παραδοσιακά οικοσυστήματα.
- Ρύπανση εδαφών και νερών: φυτοφάρμακα και χημικά επηρεάζουν τη φύση και τις τοπικές κοινότητες.
- Κατανάλωση νερού: ένα μόνο φλιτζάνι καφέ απαιτεί περίπου 140 λίτρα νερού.
- Κλιματική αλλαγή: έως το 2050, πάνω από τις μισές περιοχές κατάλληλες για καλλιέργεια καφέ μπορεί να χαθούν.
- Απόβλητα: τα υπολείμματα παραγωγής και οι κάψουλες καφέ επιβαρύνουν το περιβάλλον αν δεν ανακυκλωθούν.
Υπάρχει κι άλλος δρόμος
Υπάρχουν ήδη πρωτοβουλίες που προτείνουν πιο δίκαιες και βιώσιμες λύσεις:
- Fairtrade & Rainforest Alliance: πιστοποιήσεις που εγγυώνται καλύτερες τιμές και πρότυπα βιωσιμότητας.
- Shade-grown coffee: καλλιέργειες υπό σκιά, που διατηρούν δάση και οικοσυστήματα.
- Άμεσο εμπόριο (direct trade): αγορά καφέ απευθείας από τους παραγωγούς, χωρίς μεσάζοντες.
- Καινοτομία & εκπαίδευση: επενδύσεις σε ανθεκτικές ποικιλίες καφέ και βιώσιμες καλλιεργητικές τεχνικές.
- Μικρές καφεκοπτείες: επιχειρήσεις που επενδύουν στη διαφάνεια και επιλέγουν συνεργασίες με κοινότητες παραγωγών.
Ο ρόλος του καταναλωτή
Κάθε φορά που επιλέγουμε καφέ, δεν αγοράζουμε απλώς ένα ρόφημα – παίρνουμε θέση. Μπορούμε:
- Να επιλέγουμε καφέ με πιστοποιήσεις ή με διαφανή προέλευση.
- Να στηρίζουμε τοπικές επιχειρήσεις που συνεργάζονται με μικρούς παραγωγούς.
- Να ενημερωνόμαστε και να μοιραζόμαστε πληροφορίες για τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
- Να θυμόμαστε ότι η ποιότητα και η δικαιοσύνη μπορούν να συνυπάρχουν.
Η ουσία της Παγκόσμιας Ημέρας Καφέ
Η σημερινή μέρα δεν είναι απλώς μια γιορτή για το αγαπημένο μας ρόφημα. Είναι μια υπενθύμιση ότι ο καφές συνδέεται με παγκόσμιες προκλήσεις: φτώχεια, ανισότητα, εκμετάλλευση και περιβαλλοντική κρίση.
Αν δούμε το φλιτζάνι μας με κριτικό βλέμμα, μπορούμε να κάνουμε μικρές αλλά ουσιαστικές αλλαγές προς μια πιο δίκαιη και βιώσιμη πραγματικότητα. Γιατί τελικά, ο καφές μας είναι πολύ πιο πολιτικός – και οικολογικός – απ’ όσο νομίζουμε.
