Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι μικροσκοπικά σωματίδια πλαστικού – γνωστά ως μικροπλαστικά – μπορούν να επηρεάσουν σοβαρά τις μέλισσες και άλλα έντομα, μειώνοντας την ικανότητά τους για επικονίαση.
Τα μικροπλαστικά μπορούν να επηρεάσουν τη μνήμη, την υγεία και τη συμπεριφορά των μελισσών, προκαλώντας μια σειρά από οικολογικές αλυσιδωτές αντιδράσεις.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες, μια μέλισσα πλησιάζει ένα λουλούδι για να συλλέξει νέκταρ, συμβάλλοντας έτσι στην επικονίαση. Ωστόσο, πειράματα δείχνουν ότι η έκθεση σε μικροπλαστικά μπορεί να προκαλέσει απώλεια μνήμης, με αποτέλεσμα οι μέλισσες να μπερδεύουν τις μυρωδιές που σχετίζονται με τις τροφικές ανταμοιβές. Αυτό διαταράσσει την επικονίαση, με αρνητικές συνέπειες για τα φυτά και τις καλλιέργειες.
Αν βάλουμε μια μέλισσα κοντά σε ένα τριαντάφυλλο ή μια λεβάντα και θα επεκτείνει την αχυρένια γλώσσα της για να αναζητήσει νέκταρ, επικονιάζοντας το λουλούδι κατά τη διαδικασία αυτή, την επικονίαση. Έτσι θα έπρεπε να λειτουργεί τουλάχιστον, όταν το περιβάλλον είναι καθαρό. Ωστόσο, πειράματα δείχνουν ότι όταν οι μέλισσες εκτίθενται σε μικροπλαστική ρύπανση, η μνήμη τους μπερδεύεται τόσο, που ξεχνούν τις μυρωδιές που συνδέονται με τις ζαχαρούχες τους ανταμοιβές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία της επικονίασης — μια κακή είδηση για τα λουλούδια και τις καλλιέργειες.
Οι μέλισσες, οι σημαντικότεροι επικονιαστές καλλιεργειών, φαίνεται να πλήττονται ιδιαιτέρως, όμως και άλλα έντομα, όπως οι αγριομέλισσες, υποφέρουν. Επισκέπτονται τα άνθη για να συλλέξουν τροφή για τις ίδιες και τα μικρά τους και, μεταφέροντας γύρη, γονιμοποιούν τα φυτά.
Μέλισσες, μικροπλαστικά και απώλεια μνήμης
Πώς τα μικροπλαστικά επηρεάζουν την επικονίαση; Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, αυτά τα μικροσκοπικά κομμάτια πλαστικού —που προέρχονται από συσκευασίες, καλλυντικά ή πλαστικά παιχνίδια— μπορούν να κάνουν τις μέλισσες πιο ευάλωτες σε βακτήρια και ιούς. Είτε βρίσκονται στον αέρα είτε κατακάθονται στα φυτά, εισχωρούν στο περιβάλλον με πολλούς τρόπους.
Όταν οι μέλισσες τα εισπνέουν ή τα καταπίνουν, τα μικροπλαστικά μπορούν να βλάψουν τα έντερά τους και να φτάσουν στον εγκέφαλό τους, επηρεάζοντας κρίσιμες ικανότητες όπως η μάθηση και η μνήμη. «Εάν το πλαστικό προσθέτει σε όλους τους παράγοντες στρες που αντιμετωπίζουν ήδη οι επικονιαστές, νομίζω ότι μπορεί πραγματικά να βρισκόμαστε σε δύσκολη θέση», δήλωσε ο Thomas Cherico Wanger-Guerrero, αγροοικολόγος στο Agroscope της Ελβετίας.
Μέλισσες, μικροπλαστικά και αυξημένη θνησιμότητα
Η καθημερινή πλαστική ρύπανση έχει ευρύτερες επιπτώσεις απ’ όσο φανταζόμαστε. Όπως είπε ο Wanger-Guerrero, «ουσιαστικά αναπνέουμε πλαστικό» — και το ίδιο κάνουν και οι μέλισσες. Ο David Baracchi, συμπεριφορικός οικολόγος στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, ανέφερε ότι «οι μέλισσες μπορούν να συσσωρεύσουν μικροπλαστικά από πολλές πηγές όπως ο αέρας, το νερό, το έδαφος, αλλά και τα λουλούδια».
Μια μελέτη του 2024 διαπίστωσε ότι μικροπλαστικά όπως το πολυστυρένιο και το πολυμεθυλομεθακρυλικό, σε περιβαλλοντικά ρεαλιστικές συγκεντρώσεις, αύξησαν τη θνησιμότητα των μελισσών έως και 25%. Επιπλέον, επηρεάζονται ακόμα και όσες μέλισσες επιβιώνουν: παρουσιάζουν απώλεια όρεξης, χάνουν βάρος και τρίχωμα, ενώ γίνονται πιο ευάλωτες σε λοιμώξεις.
«Όταν οι μέλισσες τρέφονται με ζαχαρούχο σιρόπι εμπλουτισμένο με μικροσκοπικά θραύσματα πολυστυρενίου, τα έντομα είναι πολύ πιο ευάλωτα στο μικρόβιο [Hafnia alvei] και έχουν ποσοστό θνησιμότητας πέντε φορές υψηλότερο», αναφέρει σχετική μελέτη.
Σε άλλη περίπτωση, μικροπλαστικά φωσφορίζοντα εντοπίστηκαν απευθείας στον εγκέφαλο των εντόμων. Όπως περιγράφει ο Baracchi, «οι μέλισσες που είχαν καταπιεί μικροπλαστικά ξέχασαν όσα είχαν μάθει πιο γρήγορα από τα μη προσβεβλημένα έντομα. Χρειάστηκαν μόλις 24 ώρες για να “μην είναι πλέον σε θέση να θυμηθούν” τι είχαν μάθει».
Μέλισσες, μικροπλαστικά και οι επιπτώσεις στο μέλι και τα φυτά
Η μικροπλαστική ρύπανση δεν επηρεάζει μόνο τα ζώα αλλά και τα προϊόντα που καταναλώνουμε. Επιστήμονες στην Τουρκία διαπίστωσαν ότι η συντριπτική πλειοψηφία δειγμάτων μελιού περιείχε μικροπλαστικά, ενώ στη Γερμανία βρέθηκαν σχεδόν 300 κομμάτια μικροπλαστικού ανά λίβρα εμπορικού μελιού.
Η ρύπανση φτάνει και στα ίδια τα φυτά. Στη Χιλή, μελέτη του 2024 έδειξε ότι τα μικροπλαστικά μπορούν να φράξουν το στίγμα των λουλουδιών, εμποδίζοντας τη γονιμοποίηση. «Μια μέλισσα μπορεί να μεταφέρει πλαστικό στο λουλούδι και να το βάλει στο στίγμα», εξήγησε ο οικολόγος Gastón Carvallo. Παράλληλα, φυτά όπως οι ντομάτες και η λευκή μουστάρδα έχει βρεθεί ότι παράγουν λιγότερα άνθη όταν καλλιεργούνται σε έδαφος μολυσμένο με μικροπλαστικά.
Ο Carvallo υπογράμμισε ότι «πολλά φυτά δυσκολεύονται να αναπτυχθούν σε έδαφος μολυσμένο με μικροπλαστικά. Έχουν μικρά φύλλα, είναι μικρότερα σε μέγεθος».
Σύμφωνα με τους ειδικούς, βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή της κατανόησης του προβλήματος. Όπως τονίζει ο Baracchi, «μόλις αρχίζουμε να ξύνουμε την επιφάνεια» όσον αφορά τις συνέπειες των μικροπλαστικών στην επικονίαση. Για τον Wanger-Guerrero, το συμπέρασμα είναι σαφές: «Η επείγουσα ανάγκη μετριασμού της έκθεσης της φύσης στο πλαστικό» είναι επιτακτική — όχι μόνο για τους ωκεανούς αλλά και για τις αγροτικές καλλιέργειες.
Άλλωστε, η διατροφική μας ασφάλεια εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μέλισσες.
