Κάθε χρόνο, στις 10 Οκτωβρίου, η παγκόσμια κοινότητα στρέφει το βλέμμα της σε ένα ζήτημα που αφορά όλους μας — την ψυχική υγεία. Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, που καθιερώθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και τη World Federation for Mental Health, έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι η φροντίδα του νου είναι εξίσου σημαντική με τη φροντίδα του σώματος. Η ψυχική ευημερία δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα, και η ευαισθητοποίηση γύρω από αυτήν δεν πρέπει να περιορίζεται σε μία ημέρα τον χρόνο, αλλά να αποτελεί διαρκή προτεραιότητα σε κάθε κοινωνία.
Μια σιωπηλή κρίση
Η ψυχική υγεία δεν αφορά μόνο όσους έχουν κάποια διάγνωση ή δυσκολία· αφορά όλους μας, γιατί όλοι βιώνουμε συναισθήματα πίεσης, άγχους, ανασφάλειας, μοναξιάς ή θλίψης. Οι απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, η οικονομική αβεβαιότητα, η απομόνωση και οι γρήγοροι ρυθμοί επιβαρύνουν καθημερινά την ψυχολογία των ανθρώπων. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ένας στους οκτώ ανθρώπους παγκοσμίως αντιμετωπίζει κάποια μορφή ψυχικής δυσκολίας. Και στην Κύπρο, όλο και περισσότεροι συμπολίτες μας βιώνουν έντονη ψυχολογική επιβάρυνση, χωρίς όμως να αναζητούν τη βοήθεια που χρειάζονται. Οι λόγοι είναι πολλοί και βαθιά ριζωμένοι. Το κοινωνικό στίγμα εξακολουθεί να λειτουργεί αποτρεπτικά, ενώ η έλλειψη κατανόησης και αποδοχής κάνει πολλούς να σιωπούν. Ταυτόχρονα, ένα σημαντικό εμπόδιο είναι το οικονομικό βάρος. Παρά τις βελτιώσεις που έχει φέρει το ΓεΣΥ στην πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες, η ψυχοθεραπεία εξακολουθεί να μην καλύπτεται, αφήνοντας ένα μεγάλο κενό στη φροντίδα της ψυχικής υγείας.
Η ψυχοθεραπεία ως στήριγμα και ανάγκη
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι πολυτέλεια ούτε ένδειξη αδυναμίας. Είναι μια ουσιαστική πράξη αυτοφροντίδας, μια διαδικασία μέσα από την οποία ο άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, να δώσει όνομα στα συναισθήματά του και να βρει τρόπους να διαχειριστεί τις δυσκολίες με καθαρό μυαλό. Το να έχεις έναν χώρο όπου μπορείς να μιλήσεις ελεύθερα, χωρίς φόβο και χωρίς κρίση, είναι ανεκτίμητο. Ο ψυχοθεραπευτής δεν είναι εκεί για να δώσει έτοιμες λύσεις, αλλά για να σταθεί δίπλα σου, να σε καθοδηγήσει με ενσυναίσθηση, να σε βοηθήσει να δεις με πιο καθαρή ματιά όσα σε βαραίνουν και να ξαναβρείς τη δύναμή σου. Δυστυχώς, για πολλούς Κύπριους, αυτή η πολύτιμη δυνατότητα παραμένει μακριά. Το κόστος των συνεδριών, η απουσία επιδότησης και η περιορισμένη ενημέρωση γύρω από τη σημασία της ψυχοθεραπείας δημιουργούν ένα τοπίο άνισης πρόσβασης και αποκλεισμού. Και όσο το κράτος δεν αναλαμβάνει δράση, οι πολίτες καλούνται να διαχειριστούν μόνοι τους βάρη που δεν θα έπρεπε να κουβαλούν χωρίς υποστήριξη.
Οι αδυναμίες του συστήματος
Παρότι έχουν γίνει κάποια βήματα προόδου, το κυπριακό σύστημα ψυχικής υγείας παραμένει εύθραυστο. Οι δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας υποφέρουν από έλλειψη προσωπικού και αυξημένη ζήτηση, ενώ η πρόσβαση σε εξειδικευμένη φροντίδα συχνά απαιτεί υπομονή, χρόνο και οικονομική δυνατότητα. Η επιμόρφωση και η εκπαίδευση επαγγελματιών πρώτης γραμμής —όπως εκπαιδευτικοί, εργοδότες και λειτουργοί υγείας— είναι ακόμη περιορισμένες, γεγονός που οδηγεί σε καθυστερημένη αναγνώριση ή λανθασμένη διαχείριση των ψυχικών δυσκολιών. Η κρατική χρηματοδότηση σε προγράμματα πρόληψης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης παραμένει χαμηλή, ενώ το στίγμα εξακολουθεί να αποτελεί φραγμό τόσο στην αναζήτηση βοήθειας όσο και στην κοινωνική αποδοχή. Η ψυχική υγεία στην Κύπρο χρειάζεται επειγόντως να περάσει από τα λόγια στις πράξεις, μέσα από ουσιαστικές πολιτικές που να στηρίζουν τον άνθρωπο συνολικά.
Ώρα για πρόνοια και πράξεις
Η επένδυση στην ψυχική υγεία δεν είναι δαπάνη — είναι κοινωνική ανάγκη και πράξη ευθύνης. Αν η πολιτεία θέλει πραγματικά να προστατεύσει τους πολίτες της, πρέπει να εξασφαλίσει ισότιμη πρόσβαση σε ψυχοθεραπευτικές υπηρεσίες, είτε μέσω ένταξής τους στο ΓεΣΥ είτε μέσω προγραμμάτων επιδότησης. Παράλληλα, χρειάζεται ενίσχυση των δημόσιων δομών με περισσότερο προσωπικό και πόρους, συστηματική επιμόρφωση εκπαιδευτικών και εργοδοτών, καθώς και εκστρατείες ενημέρωσης που να καταπολεμούν το στίγμα και να προωθούν τη φροντίδα του νου ως φυσικό και αναγκαίο μέρος της ζωής. Η ψυχική υγεία δεν είναι υπόθεση μόνο των ειδικών· είναι υπόθεση όλων μας — των πολιτών, των θεσμών, της κοινωνίας.
Ένα μήνυμα ελπίδας
Το να ζητάς βοήθεια δεν είναι αδυναμία, είναι δύναμη. Το να μιλάς για όσα σε βαραίνουν δεν σε κάνει ευάλωτο, σε κάνει άνθρωπο. Κάθε πρόβλημα, όσο δύσκολο κι αν φαίνεται, μπορεί να αντιμετωπιστεί όταν υπάρχει κατανόηση, ανοιχτός διάλογος και στήριξη. Το σημαντικό είναι να γνωρίζεις ότι δεν είσαι μόνος· ότι υπάρχει κάπου να ακουμπήσεις το βάρος σου, κάποιος να σε ακούσει χωρίς να σε κρίνει, κάποιος να σε καθοδηγήσει με καθαρό μυαλό. Η ψυχική υγεία είναι ο θεμέλιος λίθος μιας κοινωνίας δίκαιης, ευαίσθητης και πραγματικά ανθρώπινης. Ας είναι η σημερινή ημέρα όχι απλώς μια υπενθύμιση, αλλά μια συλλογική υπόσχεση: να γίνει η ψυχική υγεία προτεραιότητα για όλους, χωρίς αποκλεισμούς και χωρίς σιωπή.
