Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ρουμανία, η Δανία και το Βέλγιο, έχουν εισάγει συστήματα εγγύησης που επιτρέπουν στους πολίτες να επιστρέφουν πλαστικά ή γυάλινα μπουκάλια και κουτιά σε ειδικά διαμορφωμένα μηχανήματα σε αλυσίδες σούπερ μάρκετ, όπου ανταμείβονται με μια μικρή επιστροφή χρημάτων σε αντάλλαγμα.
Ωστόσο, το σύστημα του Άαρχους είναι υπαίθριο, με μηχανήματα που βρίσκονται στους κύριους εμπορικούς δρόμους.
Στόχος είναι η ανακύκλωση πολύ δημοφιλών προϊόντων, όπως τα ποτήρια με κρύα ή ζεστά ροφήματα, τα οποία χρησιμοποιούνται κατά μέσο όρο μόλις 15 λεπτά πριν καταλήξουν στα σκουπίδια. “Μόνο λιγότερο από το 2% των πλαστικών ποτηριών καφέ μιας χρήσης ανακυκλώνονται παγκοσμίως”, λέει ο Rossau.
Η πιλοτική εφαρμογή δεν απαιτούσε μόνο την κατασκευή μηχανημάτων, την απόφαση για το πού θα τα τοποθετήσει και τη δημιουργία των ανακυκλώσιμων ποτηριών. Η αλλαγή της συμπεριφοράς των καταναλωτών ήταν ένα απαραίτητο βήμα για να πραγματοποιηθεί η “επανάσταση της επαναχρησιμοποίησης”.
Πώς κατάφερε το Άαρχους να κερδίσει τον κόσμο;
Για να πειστούν οι πολίτες, η πρωτοβουλία υποστηρίχθηκε αρχικά από 45 καφετέριες, οι οποίες συμφώνησαν να πωλούν ποτά μόνο σε αυτά τα ποτήρια, χωρίς να δίνουν στους καταναλωτές την επιλογή να αγοράζουν πλαστικά ποτήρια μίας χρήσης.
Τις πρώτες εβδομάδες, το ποσοστό επιστροφής ήταν μόνο περίπου 25% και αυτό έκανε τον Rossau να αμφιβάλλει αν το σύστημα θα λειτουργούσε. Για να αποτελέσουν τα επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια καλύτερη εναλλακτική λύση σε σχέση με τα αντίστοιχα μιας χρήσης πρέπει να ανακυκλωθούν τουλάχιστον έξι φορές, φτάνοντας σε ποσοστό επιστροφής 82%.
Το σημείο καμπής ήρθε κατά τη διάρκεια του εβδομαδιαίου φεστιβάλ Aarhus Uke της πόλης τον Σεπτέμβριο, όπου οι έμποροι λιανικής πώλησης στην εκδήλωση προσέφεραν αποκλειστικά τα ποτήρια που μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν. Πολλοί περισσότεροι πολίτες τα βρήκαν μπροστά τους και περίπου 100.000 ποτήρια επιστράφηκαν, ποσότητα που θα γέμιζε 1.200 κάδους απορριμμάτων.
Η εκδήλωση, λέει ο Rossau, ήταν χρήσιμη για την αλλαγή συμπεριφοράς, καθώς εξοικείωσε μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού με το νέο ανακυκλώσιμο προϊόν.
“Βλέπουμε τώρα αλλαγές στη συμπεριφορά. Βλέπουμε ανθρώπους να πηγαίνουν με σακούλες γεμάτες ποτήρια, πράγμα που σημαίνει ότι ανακυκλώνουν χύμα, όπως για τα κουτιά και τα μπουκάλια”, λέει ο Rossau. “Τώρα βλέπουμε ότι το ποσοστό επιστροφής είναι 88%, πράγμα που σημαίνει ότι ένα ποτήρι επαναχρησιμοποιείται 44 φορές.
Πόσα πλαστικά ποτήρια επιστράφηκαν στο Άαρχους;
Το πιλοτικό πρόγραμμα έθεσε ως στόχο τη συλλογή 500.000 ποτηριών τον πρώτο χρόνο, στόχος που ξεπεράστηκε κατά πολύ, καθώς τα ποτήρια επιστράφηκαν 735.000 φορές, εξοικονομώντας 14 τόνους πλαστικού από την αποτέφρωση και τις εκπομπές CO2.
Για το 2025, ο στόχος είναι η συλλογή 1,5 εκατομμυρίου ποτηριών, ενώ επιπλέον 1,5 εκατομμύριο ποτήρια προγραμματίζονται για το τρίτο έτος. Στο μέλλον, ο Δήμος του Άαρχους επιθυμεί να επεκταθεί σε μερικές άλλες κοντινές μικρές πόλεις, καθώς και σε άλλες μορφές συσκευασίας τροφίμων.
“Έχουμε συμπεριληφθεί στο εθνικό χρηματοδοτικό σχέδιο της Δανίας, καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αναγνωρίζουν την επεκτασιμότητα του έργου”, λέει ο Rossau. Ο προϋπολογισμός εξασφαλίζει τη χρηματοδότηση μιας εθνικής σύμπραξης που φέρνει σε επαφή δήμους, επιχειρήσεις, εστιατόρια και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς.
Εάν επεκταθεί σε εθνικό επίπεδο, το έργο θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά τη χρήση των συσκευασιών μιας χρήσης για φαγητό, οι οποίες σήμερα αντιστοιχούν σε 500 εκατομμύρια αντικείμενα μιας χρήσης ετησίως στη Δανία.
Το Άαρχους είναι μια πόλη μεσαίου μεγέθους και η κλιμάκωση του μοντέλου σε μεγαλύτερες πόλεις, με πιο σύνθετες αλυσίδες εφοδιασμού, παρουσιάζει διαφορετικές προκλήσεις και ευκαιρίες.
Πώς αντιμετωπίζει η Ευρώπη τα πλαστικά απόβλητα;
“Το Άαρχους είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Έχουμε δει μεγάλη δυναμική από πόλεις όπως η Βαρκελώνη, το Βερολίνο, το Λέουβεν, η Γάνδη, το Ρότερνταμ και το Παρίσι να μάχονται κατά της κρίσης των αποβλήτων από συσκευασίες ενισχύοντας τα συστήματα επαναχρησιμοποίησης”, λέει ο Nathan Dufour, υπεύθυνος συστημάτων επαναχρησιμοποίησης στο Zero Waste Europe.
Οι δράσεις αυτές υποστηρίζουν τους ευρύτερους στόχους της ΕΕ για τη μείωση των αποβλήτων, στο πλαίσιο του πρόσφατα εγκεκριμένου κανονισμού για τις συσκευασίες και τα απόβλητα συσκευασίας (PPWR). Ο PPWR δίνει εντολή στα κράτη μέλη να μειώσουν τα κατά κεφαλήν απόβλητα συσκευασίας κατά 5% έως το 2030, με περαιτέρω μειώσεις έως το 2035 και το 2040.
“Χάρη στον PPWR έχουμε επιτέλους στόχους σε επίπεδο ΕΕ για τις επαναχρησιμοποιούμενες συσκευασίες για τα εστιατόρια, τα ποτά, τις βιομηχανίες γρήγορης εξυπηρέτησης, τις ταχυδρομικές παραδόσεις και πολλά άλλα τμήματα”, λέει ο Dufour. Αλλά αυτό δεν είναι ακόμη αρκετό, προσθέτει. “Οι πόλεις έχουν δείξει το δρόμο εκεί όπου ένα συνονθύλευμα κανονισμών έχει αποτύχει, πρέπει να υποστηρίξουμε τους εθνικούς στόχους”.
Χρειάζεται ευρύτερη νομοθετική υποστήριξη για να διευκολυνθεί το σημαντικό κόστος της έναρξης και της συντήρησης συστημάτων επαναχρησιμοποιούμενων συσκευασιών σε όλη την πόλη, καθώς και τα λογιστικά εμπόδια του καθαρισμού και της αναδιανομής των ποτηριών.
“Η μετάβαση στην επαναχρησιμοποίηση απαιτεί ισχυρές πολιτικές παρεμβάσεις, όπως εισφορές, στόχους επαναχρησιμοποίησης και απαγορεύσεις των συσκευασιών μιας χρήσης”, λέει ο Sæther της TOMRA.
Οι απαγορεύσεις του πλαστικού μιας χρήσης έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές, αλλά η παραγωγή πλαστικού αναμένεται να τριπλασιαστεί μέχρι το 2060. “Για να εξισώσουμε τους όρους ανταγωνισμού [στο πλαστικό μιας χρήσης], πρέπει να συνυπολογίσουμε το εξωτερικό κόστος, όπως η ρύπανση, μέσω μέτρων όπως οι φόροι στις συσκευασίες μιας χρήσης”, προσθέτει.
Ο ρόλος των πολιτικών, που χαράσσουν τις πολιτικές, θα είναι κρίσιμος για τον καθορισμό του ρυθμού και της επιτυχίας αυτής της μετάβασης, ώστε τα συστήματα συσκευασίας επαναχρησιμοποίησης να είναι αποτελεσματικά και βολικά για τους πωλητές και τους καταναλωτές.
“Οι κυκλικές αλλαγές δεν γίνονται τυχαία – πρέπει να υποστηριχθούν από παρεμβάσεις που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά τόσο των επιχειρήσεων όσο και των καταναλωτών. Είναι τόσο απλό όσο η παροχή κινήτρων για την επιλογή βιώσιμων επιλογών και η τιμωρία των σπάταλων πρακτικών”, καταλήγει ο Sæther.
