Οταν πριν από λίγες μέρες η ιδρύτρια του διεθνούς οργανισμού Women in AI Ethics (Γυναίκες στην Ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης) Mia Shah – Dand ανακοίνωνε τη λίστα με τις 20 γυναίκες από όλο τον κόσμο που αναδεικνύονται σε αυτόν τον τομέα, το όνομα μιας Ελληνίδας νομικού από το Κιλκίς βρέθηκε να φιγουράρει ανάμεσά τους. Η Αναστασία Σιάπκα εδώ και επτά χρόνια έχει επικεντρώσει την έρευνά της στις ηθικές και νομικές προκλήσεις της τεχνητήσ νοημοσύνης, κερδίζοντας βραβεία, αριστείες, υποτροφίες και τον σεβασμό πολλών συναδέλφων της στον χώρο της τεχνολογίας.
Οραμά της είναι ένας κόσμος στον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη θα χρησιμοποιείται ώστε να ενισχύσει την παραγωγικότητα, μειώνοντας ταυτόχρονα τις ώρες που περνάμε δουλεύοντας.
Στα 31 της χρόνια αποτελεί «ανερχόμενο αστέρι» στον τομέα της, έχοντας ως όραμά της την εξασφάλιση της ποιότητας ζωής μέσω της ΤΝ: έναν κόσμο στον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη θα χρησιμοποιείται ώστε να ενισχύσει την παραγωγικότητα, μειώνοντας ταυτόχρονα τις ώρες που περνάμε δουλεύοντας. Για την ίδια, η διάκριση που ήρθε από τον διεθνή οργανισμό είναι ενθαρρυντική και όπως περιγράφει στην «Κ» αποτελεί μια επιβεβαίωση για τη συνολική της πορεία στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης.
Με «ορμητήριο» το Κιλκίς
«Είναι μεγάλη μου τιμή να συγκαταλέγομαι ανάμεσα στις γυναίκες τις οποίες ο οργανισμός αυτός έχει ανά τα χρόνια αναδείξει, όπως οι καθηγήτριες Em. Mireille Hildebrandt και Shannon Vallor, το έργο των οποίων θαυμάζω εδώ και καιρό», τονίζει η δρ Αναστασία Σιάπκα, προσθέτοντας ωστόσο πως «στο τέλος της ημέρας» θα προτιμούσε να κρίνει κάποιος το έργο της ανεξάρτητα από τίτλους ή βραβεία και εκφράζει την ελπίδα –μέσα από αυτήν την αναγνώριση– να επιτευχθεί ένας προσωπικός της στόχος.
Εχει συμβεί αρκετές φορές όταν με γνωρίζουν για πρώτη φορά Ελληνες μακριά από τη χώρα να με ρωτούν αν είμαι από τη Θεσσαλονίκη ή την Αθήνα, λες και είναι τόσο παράξενο να σταδιοδρομεί κάποιος στο εξωτερικό από μια μικρότερη ελληνική πόλη.
«Αυτό που ελπίζω να πετύχω –έστω και σε μικρό βαθμό– είναι να δείξω πως η πόλη από την οποία κατάγομαι, το Κιλκίς, όπως και η υπόλοιπη ελληνική περιφέρεια, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, δεν υπολείπεται ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης, το ανθρώπινο δυναμικό και τις ικανότητες. Υπάρχει μια περιορισμένη αντίληψη για το τι καταφέρνουν οι νέοι από την επαρχία και το αν μπορούν να πετύχουν διακρίσεις σαν την πρόσφατη δική μου, ενώ κάθε άλλο παρά η εξαίρεση είμαι. Εχει συμβεί αρκετές φορές όταν με γνωρίζουν για πρώτη φορά Ελληνες μακριά από τη χώρα να με ρωτούν αν είμαι από τη Θεσσαλονίκη ή την Αθήνα, λες και είναι τόσο παράξενο να σταδιοδρομεί κάποιος στο εξωτερικό από μια μικρότερη ελληνική πόλη».
Πρώτη στη σχολή Νομικής του ΑΠΘ
Η νεαρή επιστήμονας μεγάλωσε σε μια οικογένεια που δεν είχε την παραμικρή σχέση με την Τεχνολογία ή τη Νομική. Παρ’ όλα αυτά ο πυροσβέστης πατέρας της και η νοσηλεύτρια μητέρα της είναι οι δύο άνθρωποι που, όπως λέει, την ενέπνευσαν για να χαράξει την επιστημονική πορεία της.
«Είναι εκείνοι που μου μετέδωσαν τη διάθεση για έμπρακτη προσφορά στον συνάνθρωπο και στο κοινωνικό σύνολο. Επαγγέλματα όπως των γονιών μου είναι απολύτως αναγκαία για το κοινωνικό σύνολο, ωστόσο είναι προφανές πως δεν εκτιμώνται αρκετά ούτε να υποστηρίζονται από την πολιτεία σε επίπεδο αμοιβών και συνθηκών εργασίας. Εως έναν βαθμό, λοιπόν, στους γονείς μου οφείλεται το γεγονός ότι η διδακτορική μου έρευνα επικεντρώθηκε στην εργασία και την αυτοματοποίησή της μέσω της ΤΝ», λέει στην «Κ».
Το 2011, έχοντας αποφοιτήσει από το 2ο Λύκειο του Κιλκίς, η Αν. Σιάπκα κατάφερε να περάσει πρώτη το κατώφλι της Νομικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, συγκεντρώνοντας την υψηλότερη βαθμολογία της θεωρητικής κατεύθυνσης με 19.825 μόρια. Ακολούθησαν μεταπτυχιακές σπουδές στο Δίκαιο, στην Τεχνολογία και την Οικονομία στο Πάντειο, ένα ακόμη μεταπτυχιακό στη Φιλοσοφία στο King’s College του Λονδίνου κι ένα διδακτορικό στη Νομική στο Πανεπιστήμιο της Λέουβεν στο Βέλγιο. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της έλαβε πολλές υποτροφίες και βραβεία, ενώ η έρευνά της υπό το πρίσμα της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη έχει δημοσιευθεί σε πολλά διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους. Μιλώντας για αυτήν, θέτει ως μεγαλύτερη πρόκληση την επιρροή της ΤΝ στον χώρο εργασίας και απαντά στα ερωτήματα περί απειλής των εργασιακών θέσεων.
Λιγότερη και πιο ποιοτική εργασία
«Οι πολιτικές που συνήθως προτείνονται αφορούν το πώς θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας για να αντισταθμίσουν αυτές που θα χαθούν από την ΤΝ και το πώς οι εργαζόμενοι θα μπορέσουν να εκπαιδευτούν εκ νέου ώστε να προσαρμοστούν σε αυτές. Αντιθέτως, η έρευνά μου προτείνει να χρησιμοποιήσουμε αυτό το ενδεχόμενο ως μια αφορμή για να επαναπροσδιορίσουμε τον ρόλο της εργασίας στην ανθρώπινη ζωή, να σχεδιάσουμε από την αρχή ένα μέλλον με λιγότερη και πιο ποιοτική εργασία και γενικότερα να οραματιστούμε ένα διαφορετικό κοινωνικό συμβόλαιο: μια κοινωνία η οποία θα αναγνωρίζει τη συνεισφορά των πολιτών, είτε με τη μορφή εξαρτημένης εργασίας είτε μέσα από τη συμμετοχή στα κοινά», εξηγεί η δρ Σιάπκα.
Μεροληπτικές αποφάσεις από την ΤΝ;
Ο ενθουσιασμός της για την τεχνητή νοημοσύνη εκδηλώθηκε το 2018, όσο παρακολουθούσε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Παντείου. Εκείνη την περίοδο είχαν παρουσιαστεί αρκετές μελέτες γύρω από τη Μηχανική και τη Βαθιά Μάθηση, ωστόσο ελάχιστες για τις ηθικές και τις νομικές διαστάσεις των πιο πρόσφατων μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης.
«Το 2016 είχε ανακαλυφθεί πως ένα εργαλείο ΤΝ που χρησιμοποιούνταν από αμερικανικά δικαστήρια για να “προβλέψει” την πιθανότητα εγκληματικής υποτροπής, οδηγούσε σε αποφάσεις μεροληπτικές κατά των Αφροαμερικανών, ενώ ένα άλλο εργαλείο που χρησιμοποιούσε αμερικανική εταιρεία για να κάνει προσλήψεις αποδείχθηκε πως μεροληπτούσε κατά υποψηφίων που ήταν γυναίκες. Τα περιστατικά αυτά με προβλημάτισαν, καθώς διασταυρώνονταν με θέματα ισότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης που με είχαν απασχολήσει ήδη από τα μαθητικά χρόνια. Ταυτόχρονα, δεν υπήρχε κάποιο νομοθέτημα το οποίο ευθέως να τα αντιμετώπιζε. Ετσι, αποφάσισα να προσεγγίσω τις προκλήσεις που έθετε η ΤΝ από μία διεπιστημονική πλευρά, συνδυάζοντας τη Νομική με τη Φιλοσοφία», σημειώνει η δρ Σιάπκα.
Εξω από τους «τοίχους» του πανεπιστημίου
Για να φτάσει, όμως, η ίδια στο σημείο να κατανοήσει πώς λειτουργεί η ΤΝ και με ποια προβλήματα συνδέεται, προηγήθηκαν κάποιες άλλες δυνατές εμπειρίες στον τομέα της τεχνολογίας, ήδη από τα χρόνια της Νομικής. Από το 2014 έως το 2017, η Αν. Σιάπκα, έχοντας λάβει τη στήριξη ιδιωτικών προγραμμάτων, άρχισε να «τρέχει» μαζί με συνεργάτες της δύο οργανισμούς: το “Code it like a Girl” μέσω του οποίου στόχος ήταν η τεχνολογική ενδυνάμωση γυναικών κάθε ηλικίας και το “Geek Islands”, που απευθυνόταν με τον ίδιο σκοπό σε κατοίκους απομακρυσμένων, κυρίως νησιωτικών περιοχών, της Ελλάδας.
«Στόχος μας ήταν να αναδείξουμε τα προβλήματα αυτών των περιοχών σχετικά με την τεχνολογία, όπως το ότι συχνά δεν υπάρχουν επαρκείς υποδομές για τις τηλεπικοινωνίες, ότι τα σχολεία είναι υποστελεχωμένα σε καθηγητές πληροφορικής, ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία δεν έχουν τις δεξιότητες για να ανταποκριθούν σε μια ολοένα περισσότερο ψηφιακή κοινωνία, κ.ο.κ. Βασικός παρονομαστής ήταν η ιδέα πως τα ελληνικά νησιά δεν υπάρχουν μόνο το καλοκαίρι», εξηγεί.
Στο εξωτερικό, έχω δεχθεί σχόλια για την καταγωγή μου. Εχει τύχει να σχολιάσουν πως δεν είναι τυχαίο ότι ως Ελληνίδα επέλεξα να ασχοληθώ με το πώς η ΤΝ μπορεί να αυτοματοποιήσει την εργασία και να ενισχύσει τον ελεύθερο χρόνο, υπονοώντας ότι οι Ελληνες είμαστε τεμπέληδες.
Κατά τη διάρκεια της πορείας της, η Αναστασία Σιάπκα έχει έρθει αντιμέτωπη, όπως λέει στην «Κ», με αρκετές δυσκολίες που σχετίζονται κυρίως με το φύλο της, την κοινωνικοοικονομική τάξη και καταγωγή της.
Εχοντας πλέον συμπληρώσει μερικά χρόνια στον χώρο της τεχνολογίας, τη ρωτάμε ποια θεωρεί ότι είναι η μεγαλύτερη ηθική πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η ΤΝ. «Αυτό που είναι περισσότερο ενδιαφέρον δεν είναι τόσο οι ηθικές προκλήσεις τις οποίες γεννά η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να αποτελέσει έναν “φακό” ή έναν “καθρέφτη” για να κοιτάξουμε καλύτερα τις δικές μας, ανθρώπινες ηθικές προκλήσεις», απαντά η δρ Σιάπκα, τονίζοντας πάντως πως σε καμία περίπτωση δεν πιστεύει πως η ΤΝ μπορεί να είναι πραγματικά «δίκαιη».
«Είμαι αντίθετη στη χρήση όρων όπως “δίκαιη, αξιόπιστη, υπεύθυνη ΤΝ” που συχνά χρησιμοποιούνται στον δικανικό και πολιτικό χώρο. Δεν γίνεται να περιμένουμε ή να απαιτούμε από μια τεχνολογία να είναι δίκαιη, προτού αναρωτηθούμε αν το περιβάλλον ή η κοινωνία στην οποία αναπτύσσεται και εφαρμόζεται είναι η ίδια δίκαιη. Νομικοί και φιλόσοφοι ανέκαθεν προσπαθούσαν να ορίσουν τι είναι δίκαιο και τι όχι, και ακόμη δεν έχουμε καταλήξει κάπου. Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να απλουστεύσουμε κάτι τόσο σύνθετο σε βαθμό που να μπορεί να κωδικοποιηθεί σε ένα σύστημα ΤΝ;» αναρωτιέται η νεαρή επιστήμονας από το Κιλκίς και καταλήγει: «Αυτό που αντιθέτως μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε, ώστε οι δημιουργοί κι οι εφαρμοστές της ΤΝ να είναι δίκαιοι, τα αποτελέσματα των εφαρμογών να είναι δίκαια και το περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί να ρυθμίζεται από αντίστοιχες αρχές κι αξίες».
Συμπυκνώνοντας το όνειρό της για το αποτύπωμα που θα ήθελε η ίδια να αφήσει στον χώρο της Τεχνολογίας, η Αν. Σιάπκα μάς παραπέμπει σε ένα από τα έργα του Αριστοτέλη. «Στα Ηθικά Νικομάχεια (X.9, 1179a35–b2), ο Αριστοτέλης λέει: “[…] στην περιοχή των πράξεων το πραγματικό τέλος δεν είναι η λεπτομερής θεωρητική ανάλυση και γνώση, αλλά πολύ περισσότερο η πραγματοποίησή τους” (μετάφραση Δ. Λυπουρλής). Το όνειρό μου είναι η έρευνά μου να μην περιοριστεί στη λεπτομερή θεωρητική ανάλυση ή την απομακρυσμένη από την κοινωνία ερμηνεία των φαινομένων, αλλά να βγει έξω από τους τοίχους του πανεπιστημίου και να βοηθήσει την κοινωνική αλλαγή».
